‘Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütü’ne üye olmasının önünde engel yok fakat bir süreç var’

Astana’da düzenlenen ŞİÖ zirvesi, Avrasya coğrafyasının ilgi odağı oldu. Belarus’un üye yapılmasıyla genişleyen ŞİÖ’ye, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın gösterdiği ilgi de dikkat çekti. Dr. Adıbelli’ye göre Türkiye tam üye olma dileğini taşısa da bunun zaman alacak bir süreç olduğunun farkında.

‘Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütü’ne üye olmasının önünde engel yok fakat bir süreç var’
Dünya
Yayınlama: 06.07.2024
A+
A-

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ülkelerinin başkanları, Kazakistan’ın başşehri Astana’da düzenlenen zirvede bir araya geldi. Liderler arası yapılan oturumların yanı sıra, ikili görüşmeler de doruğa damgasını vurdu. Bilhassa Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile yaptığı ikili görüşmelerde Suriye ve Ukrayna sorunları tartışıldı. Erdoğan, tepeden dönerken Putin’in Ukrayna’da barış istediğini fakat birtakım güç odaklarının silah satışlarını sürdürmek için savaşı körüklediğini kaydetti.

Öte yandan Erdoğan, Suriye ile olağanlaşma, Putin’i ve hatta Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ı Türkiye’ye davet edebileceği yönünde açıklamalar yaptı.

Zirvede dikkat çeken bir diğer sonuç ise, ŞİÖ sonuç bildirgesi oldu.

ŞİÖ önderleri, ‘Çok Taraflı Diyaloğun Güçlendirilmesi: Sürdürülebilir Barış ve Kalkınma İçin Çabalamak’ başlığıyla düzenlenen tepenin akabinde sonuç bildirgesinin yanı sıra, 24 ortak evraktan oluşan bir paket imzaladı.

Ülke önderlerinin imza attığı evraklar arasında şunlar yer aldı:

Terör ve bölücülükle mücadelede işbirliği programı;
2029 Uyuşturucuyla mücadele stratejisinin onaylanmasına ilişkin evrak;
2030 Enerji işbirliğinin geliştirilmesine yönelik strateji;
Koruma altındaki topraklar ve eko turizm alanında işbirliğinin geliştirilmesine ilişkin doküman;
ŞİÖ Yatırımcılar Birliği’nin kurulmasına ilişkin karar;
ŞİÖ kapsamında ve diyalog ortaklarıyla işbirliğine ilişkin yol haritası;
ŞİÖ terörle mücadele yapısının yürütme komitesinin yöneticiliğine ilişkin karar;
Örgütün genel sekreterliğine ilişkin karar;
Çevre muhafaza alanında işbirliğine ilişkin bir anlaşma.

Astana’da düzenlenen ŞİÖ doruğunu, Belarus’un tam üye yapılmasını, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bildirilerini, ŞİÖ’nün uyuşmazlıkların tahlilinde nasıl bir rol üstlenebileceğini ve ŞİÖ’nün ana faaliyet alanlarını, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi’nden Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.

‘Batı, ŞİÖ’yü etkisiz göstermek için güvenlik istikametini görmezden geliyor’

Dr. Barış Adıbelli’ye göre Nesil ve Yol projesinin koordinatörlüğünü üstlenen ŞİÖ, jeopolitik manada sahada önemli kıymet taşıyan bir tertibe dönüştü. Batı’nın ŞİÖ’yü kasıtlı olarak etkisiz eleman benzeri göstermek için basın yoluyla propaganda faaliyetlerini sürdürdüğünü dile getiren Adıbelli, öte yandan ŞİÖ’nün her şeyden önce bir güvenlik örgütü olduğunu ifade etti:

“Her ne kadar iktisada ve kalkınmaya atıfta bulunsa da ŞİÖ’nün ana gayeleri içerisinde bu yok. Hedef daha çok güvenlik. İktisada atıfta bulunulmasının ana nedeni, ŞİÖ’nün koordinatör olduğu Jenerasyon ve Yol projesi. Çin, uyumu ŞİÖ’ye devretti. Ayrıyeten ŞİÖ’yü tamamlayan bir yapı var, o da BRICS. Unutmayalım ki BRICS bir örgüt değil. BRICS bir platform. Platform olması nedeniyle güya Şanghay İşbirliği Örgütü çerçevesi içerisine alınabilecek bir yapı benzeri de görülüyor. Şimdi örgütleşmedi ama örgütleşirse iki farklı örgüt olacak. ŞİÖ’nün kolay bir ekonomik işbirliği örgütü benzeri algılanmasını istemeyiz. Batı’da bu türlü konuşuluyor. Güvenlik ve işbirliği tarafı bir tarafa bırakılmamalı. Batı, ŞİÖ’yü etkisiz göstermek için güvenlik tarafını görmezden geliyor. Elbette ekonomi, kalkınma ve maliye, ulusal stratejilerin bir modülü olarak siyasetin içinde. Ekonomik kalkınma zati barış ve istikrar içerisinde gerçekleşebilir. Bir ülkede barış ve istikrar yoksa ya da o ülkenin bulunduğu bölgede barış ve istikrar yoksa; etraf ateş çemberi ise, kalkınma ve iktisattan bahsedilemez. ŞİÖ’nün ana maksatlarından birisi bölgesel güvenliği ve sınır güvenliğini sağlamak. ŞİÖ ayrıyeten istişare sistemi kurmayı hedefliyor.”

‘Şimdi Azerbaycan da Çin kontenjanından girecek benzeri görünüyor

ŞİÖ’de Rusya ve Çin arasında bir “centilmenler anlaşması” bulunduğunu vurgulayan Adıbelli, bu sene Rusya’nın talebi üzerine Belarus’un üye yapıldığını belirtti:

“Bugün gelinen bu noktada ŞİÖ, derinleşme ve genişleme sorunu üzerinde durdu. Belarus üye oldu. Ben, Azerbaycan’ın tam üye olabileceğini düşünüyorum ileride. Azerbaycan ve Çin ilişkileri çok süratli bir şekilde gelişiyor. Stratejik ortak olarak ilan ettiler birbirlerini. Görünmeyen bir istikrar, bir centilmenler mutabakatı var. Bir Rusya’dan, bir Çin’den. Ne demek bu? Hindistan, Rusya kontenjanında ŞİÖ’ye tam üye oluyorsa karşılığında Pakistan da Çin kontenjanından üye oluyor. Belarus da Rus kontenjanından girdi. Şu Anda Azerbaycan da Çin kontenjanından girecek benzeri görünüyor.”

‘Türkiye’nin üye olmasının önünde pürüz yok fakat zaman alacak bir süreç var’

Astana’daki Şanghay İşbirliği Örgütü zirvesinde Erdoğan – Şi görüşmesinin spontane geliştiğini kaydeden Adıbelli’ye göre, Türkiye’nin ŞİÖ’ye gösterdiği ilgi ve tam üyelik istikametindeki mesajları bunda tesirli oldu. ŞİÖ’nün dünya nüfusunun yüzde 40’ını, GSMH’sinin ise yüzde 30’unu temsil ettiğinin altını çizen Dr. Adıbelli, Türkiye’nin ŞİÖ’ye sırt dönmemesi gerektiğini belirtti ve AB üyeliği konusunda titiz olunması gerketiğini vurguladı:

“Bir de Türkiye var. Şanghay beşlisi denirken bir sabah baktık ki ŞİÖ ile diyalog ortağı olduk. Sayın Cumhurbaşkanı ‘Diyalog ortaklığı bize dar geliyor. Üye statümüzü değiştirelim’ dedi. Bunu zirve sırasında yaptığı konuşmada söyledi. Üyeliğin yükseltilmesi talebine varan bir ifade kullandı. Son dakikaya kadar Şi Cinping ile görüşme bile değildi. Tepeyi seyrederken gördüm. Sayın Cumhurbaşkanı yerinden kalktı. Sonra Şi Cinping’in de kalktığını gördüm. Bir saat sonra görüşmenin fotoğrafları geldi. Yani o bize sürpriz oldu. Doruktan önce planlanmış bir görüşme olsaydı haberimiz olurdu. Erdoğan şunu diyor: ‘Gözlemci üyelik de istemiyoruz. Biz direkt tam üye olalım. Bu işin planlamasında, siyasetinde, karar alma sürecinde yer alalım’ diyor. ŞİÖ’ye üye olmak istedi ve şöyle bir denklem kurdu: Biz gelirsek buradakiler bizim çocuklar yani Türk devletleri. Öte taraftan İran, Tacikistan vs. var. 10 üyenin altısı esasen bizim çocuklar. Hep iç içe olduğumuz. ‘Biz gelirsek Türk devletleri güçlenir’ demiş oldu. Aynı vakitte ŞİÖ’ye üye olursa Türkiye, Rusya ve Çin ile bağlantıların de gelişeceğini belirtti. İran’ı örnek verdi. İran’ın, Pakistan’ın girdiğini söyledi. Bundan Ötürü Türkiye’nin üye olmasının önünde mahzur olmadığını fakat zaman alacağını söyledi.

Bunun bir müzakere süreci var. Türkiye de üzerinde çalışmış, ne kadar zaman alacağını biliyor. Erdoğan’ın bu ikinci iştiraki yüz yüze. Yirmi dört tepeden iki adedine katıldı. Bir de artık eskisi benzeri değil. Dışarıda yüz yüze görüştüğü Arap devletleri, Azerbaycan vs. hep ŞİÖ’de. ŞİÖ+, 16 üye ile muazzam bir şey oldu. Dünya GSMH’sinin yüzde 30’unu, dünya nüfusunun yüzde 40’ını temsil ediyorlar. Muazzam bir pazar, muazzam bir genç nüfus var. AB bile ellerini ovuşturarak ŞİÖ’ye yaklaşmayı düşünüyor. Türkiye buraya sırtını dönüp de AB’ye girme isteğini dile getirmesi artık konjonktüre uygun olmazdı. Ben Sayın Cumhurbaşkanı’ndan bir şey bekledim. 2022’de, bir sonraki zirvede tam üyelik müracaatında bulunulacağını söylemişti. Fakat Hindistan bir abra-kadabra yaptı o tepeyi online olacak şekilde çevirdi. Bu doruğun değerini azalttı. Yüz yüze olmayınca Sayın Erdoğan da gidemedi. Bu iki doruğa Modi gelmedi esasen. Yolları ayırmaları yönünde bir risk olmasından telaş duyuyorum.”

‘ŞİÖ’nün bunlarla gölgelenmemesi gerekir diye düşünüyorum’

Dr. Adıbelli’ye göre son periyotlarda Çin-Hindistan münasebetlerinde iniş çıkışlar yaşandı. Asya’daki bütün büyük oyuncuların kendilerine has bir dış siyaset izlediğinin altını çizen Adıbelli, ŞİÖ’nün buna benzer uyuşmazlıklar ile gölgelenmemesi gerektiği değerlendirmesinde bulundu:

“Meseleye Çin perspektifinden bakıyorum. Rusya ve Hindistan ilişkileri epey iyi. Hindistan, Pakistan-Çin ikilisi ile bazen uyuşmazlıklar yaşayabiliyor. Çin tarafında son vakitlerde dile getirilen bir şey var: ŞİÖ kuruluş muahedesi madde 4: Üyeler, diğer üyeleri hedef alan bir gruba ya da ittifaka katılmayacak, üyelere yönelik düşmanca eylemleri desteklemeyecek diyor. Hindistan, QUAD’ın içinde. ABD, Hint-Pasifik’te Çin’in aleyhine olan her şeyi yapıyor. Pakistan’a yönelik eylemler de var. Birtakım Çinli uzmanlar, Hindistan’ın ŞİÖ’den atılması gerektiğini söylüyor. Yeniden bir grup uzman, Türkiye’nin de NATO üyesi olduğu için ŞİÖ’ye alınmaması gerektiğini öne sürüyor. Türkiye daha üye değil. Hindistan ŞİÖ’nün içinde. Bu unsurun ihlal edildiğini öne sürenler var. Hindistan QUAD’ın içinde. ABD ile ilişkileri gelişiyor. Şu Anda bir Rusya’nın Asya siyaseti var. Kuzey Kore, Vietnam, Kamboçya ile Rusya yeni bir süreç başlattı. Rusya’nın ikili ilişkiler üzerinden Çin’den bağımsız bir Asya siyaseti vardı. Rusya bağımsız bir devlet. Çin’in de Rusya’dan bağımsız Asya siyaseti var. Çin ve Rusya büyük Avrasya iştirakini kurunca yedikleri içtikleri farklı gitmeyecek diye bir şey yok. NATO ve AB üyesi ülkelerin de dış siyasetleri bazen çelişiyor. Burada Hindistan, kendi ulusal çıkarları doğrultusunda farklı bir siyaset izleyebiliyor. Hindistan’ı dengeleyecek, eşit tartıda birkaç üye alırlarsa, Hindistan’a farklı teklifler yapabilirler. 2023’te Şi Cinping de G-20 zirvesine gitmemişti mesela. Modi çok ağır olduğunu söyledi. Şi Cinping de öbür önderleri ziyaret ettiğini söyledi. Bunların gerçekliği nedir tartışılır. Ama ŞİÖ’nün bunlarla gölgelenmemesi gerekir diye düşünüyorum.”

‘Burası ve Türkiye üzerinden Orta Asya’ya yeniden dönebileceklerini düşünüyorlar’

ABD’nin Hindistan ve Orta Asya Türk devletleri üzerinden Çin’e ve Rusya’ya karşı çeşitli ataklarda bulunmaya yönelik dileğinin sürdüğünü belirten Dr. Barış Adıbelli, öte yandan Çin’in dış siyasette hala saldırganlıktan uzak bir tavrı benimsediğini ifade etti:

“Sınır sıkıntısına gelirsek; bu mesele hiçbir zaman çözülmez. Daha yakın vakitte Çin, barış içinde yaşamanın beş prensibini kutladı. Bu kararları Çin, Hindistan ile birlikte 1954’te, Tibet ile ilgili bir toplantıda aldı. Çin’in o günden bu yana dış siyasetinin temel prensipleri oldu bu beş prensip. Hindistan ise terk etti. 1962’de Çin ve Hindistan bir sınır savaşı yaşadı. Buradaki mesele, ABD Hindistan’ı kullanacak değil. ABD’nin eli çok uzun. Orta Asya devletleri ile 2023’te yeni bir süreç başlattı ABD. 2024’te birçok oturum yapıldı, niyet kuruluşlarından uzmanlar çağrıldı. Bu uzmanlar ne diyor? ‘Türk Devletleri Teşkilatı, Amerika için Tanrı’nın bir lütfu’ diyorlar. Burası üzerinden ve Türkiye üzerinden Orta Asya’ya yeniden dönebileceklerini düşünüyorlar.”

‘Önce derinleşme, sonra genişleme’

Bazı ŞİÖ üyelerinin sınır meseleleri yaşadığını hatırlatan Adıbelli, ŞİÖ’nün sınır sıkıntılarını çözmek için kurulduğunu hatırlatarak diyalogun değerini vurguladı:

“Rusya ve Çin ilk başta şu kararı aldı: Önce derinleşme, sonra genişleme. İran’da bunu uzun yıllar uyguladılar. Bir ülke, diğer ülkelerle ve dünyayla meselelerini çözmeden giremez. Hindistan ve Pakistan arasında Keşmir sorunu var. Hindistan ve Çin arasında da sınır sorunu var. Bu meseleleri çözmeden neden ŞİÖ’ye aldınız? Almayabilirdiniz. Önce diyalog kurulabilir, müzakereler yapılabilir, sıkıntılar çözülebilirdi. Keşmir önemli bir krizdi. Pakistan ve Hindistan 4-5 defa savaştı burası sebebiyle. Neredeyse nükleer savaşın eşiğine geldiler. ŞİÖ esasen sınır problemlerini çözmek için kuruldu.”

‘Sorunları Rusya ve Çin çözecek ve çok büyük bir yük binecek omuzlarına’

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün kimi üyelerinin komşuları ya da dünya ile çeşitli meseleler yaşadığını ifade eden Adıbelli’ye göre, sıkıntıları çözme kapasitesine sahip olan ülkeler Rusya ve Çin:

“Mahmud Ahmedinejad, 2005 yılından itibaren her yıl tepelere gelip tam üyelik talebinde bulunurdu. O dönem Rusya’nın dönem başkanlığında adımlar atıldı fakat ‘Biraz otur yerinde, vakti var’ denildi. Sonra Çin de birebirini yaptı. Fakat Hasan Manevî zamanıyla başlayıp İbrahim Reisi ile tamamlanan bir süreç oldu. Çok uzun bir süreçti. İran şu anda tam üye oldu. Derinleşme sorunu önemli. AB’de de bu çok tartışıldı. Derinleşme ve genişleme tartışması. Derinleşmeden, iyi bir iletişim oturtmadan, tam bu işin ideolojisini benimsetmeden, jeopolitik iklime göre önünüze geleni üye yapamazsınız. ŞİÖ maalesef dünya ile ya da komşuları ile sorun yaşayan ülkelerin bir sığınağı haline gelmeye başladı. Bakın yarın bir gün bu meseleleri ŞİÖ çözemez. Aslında örgütte iki ülke var: Rusya ve Çin. Meseleleri onlar çözecek ve çok büyük bir yük binecek omuzlarına. Kırgızistan mı çözecek? Daha bugün darbe teşebbüsü oldu.”

, , , ,
Bir Yorum Yazın

Ziyaretçi Yorumları - 0 Yorum

Henüz yorum yapılmamış.