‘Ekonomi programı, yabancı sermayeyi Türkiye’ye çekme çabasından başka bir şey yapmadı’

“Şunu belirtmek isterim ki şu periyotta elbette ekonomi ile ilgili gelişmeleri, istatistikleri dikkatle takip etmemiz gerekiyor. Fakat bu süreç içerisinde şunu da atlamayalım: Güya yabancı yatırımcı gelsin diye Türkiye’de temel hak ve hürriyetleri savunuyormuşuz durumuna düşmeyelim. Elbette ki bu gelişmelerin hepsi çok önemli. Ama bunu yabancı yatırımcı için değil, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının anayasal hakları ve temel hürriyetleri için savunduğumuzun altını çizmek istiyorum. Bakan Şimşek’in söylediği benzeri piyasadaki dalgalanmalar, bir süre sonra yatışabilir. Bu, Mehmet Şimşek söylemese de gerçekleşebilir. Bu kadar yabancı yatırımcıya gitmelerinin temelinde, Türkiye’deki ekonomik yapının dışa bağımlılığı yatıyor. Burada kısa vade ile uzun vadeyi birbirinden ayırmamız gerekiyor. Kısa vadede konuşacağımız şey piyasa şartlarıdır. Kur kıymeti, faiz oranı, sermaye giriş çıkışlarıdır. Bunların hepsi datadır ama piyasa sonuçta dalgalanır. 2015 yılında AK Parti hükümeti, 2002’den sonra ilk kez koalisyon pozisyonuna düşme riskiyle karşı karşıya kalmıştı. O günden bugüne Türkiye’de piyasa dalgalanmalarını çok yaşadık. 15 Temmuz 2016’dan sonra da piyasada dalgalanma yaşandı. 2020’lerde ‘Faiz sonuç, enflasyon sonuçtur’ siyasetleri sonucunda yaşandı. 2018’de Rahip Brunson krizi. Korona krizleri. Hep siyasi taraftaki çalkantıların, piyasalarda nasıl yansıdığını gördük. Ama uzun vadede piyasadan daha öbür bir şeye odaklanmak gerekiyor.

Ekonomiyle ilgili bizim yapımızı değiştirebileceğimiz şartlardan uzak tuttular bizi. Hükümetin bu türlü bir vizyonu da olmadı açıkçası. 2002’den beri iktidarda olan tüm AK Parti hükümetleri için bunu söyleyebilirim. Türkiye’nin onlarca yıldır devam eden dışa bağımlı yapısını değiştirecek hiçbir şey yapmadılar. Onun için de apar topar siyasi krizin piyasaya yansıması sonucunda şu oldu: Türkiye’de yabancı para rezervi, swap hariç -60 milyar dolardan bu noktaya geldi bir buçuk yılda. Ama gördük ki siyasi birtakım riskler, demokrasiden uzaklaşma, insan hakları, ifade özgürlüğü benzeri mevzulardan sapma, Türkiye’de piyasayı karıştırabiliyor. Biriktirmek için aylar harcanan rezervler bu sebeple birkaç günde tükenebiliyor. Bugüne kadar ‘program’ diye dillendirilen şeyin, Türkiye’de yapısal değişiklikler yapacak bir öngörüsü olmadığını ve hep yabancı sermayeyi Türkiye’ye daha fazla çekme eforundan öteye gidemeyen bir plan olduğunu gördük. Zati sonucunda apar topar yabancı yatırımcıya koşuldu. Halbuki Türkiye’deki üretimi ayakta tutmak için atılacak adımların peşinde olmak gerekiyordu. Orada ağır bir hasar var.”

“İki çeşit yatırımcı var. Birincisi kısa vadede, portföy yatırımı dediğimiz; Türkiye’deki pay senedi piyasasına, bono piyasasına ya da para piyasalarına yatırım yapanlar. Bu, bir tuşla paranın transfer edilebildiği, tekrar bir tuşla ülkeden çıkarılabildiği para hareketleridir. Piyasada belli ölçüde bir öngörü olduğu surece, ülkede demokrasi ve adalet düzeyi ile ilgilenmez. Buna benzer yabancı sermaye, Afrika’nın geri kalmış çok sayıdaki ülkesine de gidiyor. Mesela Türkiye’deki benzeri çıkarlarına aykırı bir durum oluştuğu anda; havayı nemli gördüğü anda çıkar piyasadan. Bir de direkt yatırım var. Yani bir ülkede şirket satın almak ya da sıfırdan olmayan bir şirketi kurmak ve istihdam yaratmak oluyor bu. Yani mesela bir fabrikanın temelini atmak diyebiliriz. Bu, kolay kolay kaçabilen bir para değil. Bundan Ötürü buna benzer sermaye, hakkını hukukunu aramanın peşinde olabilir. Zira bir tuşla parasını piyasadan çıkaramaz. Oluşturduğu sabit sermaye yatırımını çıkartıp öteki ülkeye taşıyabilmesi kolay bir iş değil. Bir ülkenin mahkemelerinde patent haklarını koruyabilecek mi? Rekabetle ilgili aksi bir durumda mahkemeye gidip hakkını koruyabilecek mi? Hukukun üstünlüğüne bakacaktır münasebetiyle. Bu ikinci çeşit sermaye, bir ülkenin bu manadaki medeniyet çıtasının daha üstte olmasını bekleyecektir. Kısa vadeli sermaye ise ortam yatıştığı benzeri geri gelir. Onun için çok büyük bir şey yapmanız gerekmiyor.”

“Kısa vadede siyasi tansiyon önümüzdeki günlerde yatışabilir. Ama yatışsa bile bunun süreksiz olacağı kanısındayım. Türkiye’de o denli ya da bu türlü, ki burada muhalefet partisini savunmak için dile getirmiyorum, Türkiye diğer bir şeyin kaygısında şu anda. Buradaki mevzu bir partiyi ya da adayını savunmak değil. Bu bir iktidar uğraşı ve AK Parti’nin de bugüne kadar ne kıymetine olursa olsun iktidarı bırakmama eğilimleri. Türkiye bunu en çok 2019’da yerel seçimlerde gördük. Ekrem İmamoğlu, İBB Başkanı olarak seçildi ama iptal edildi. Sonra tekrar seçildi. Bu daha önce de oldu: Mağduriyet durumuna düşenleri çoğu zaman koruyan, savunan, kollayan bir yapısı var Türk toplumunun. Burada da benzer bir şey olacak. Erdoğan ilk defa iktidarını kaybetme durumunda kaldığı güçlü bir muhalefetle karşı karşıya. İmamoğlu’nu beğenebilir ya da beğenmeyebilirsiniz. Ama bu türlü bir realite var. Erdoğan, çok önemli bir rakiple ilk defa karşı karşıya kaldı ve bunu bırakmak istemiyor. İktidar uğraşı var.

Yani sonuç olarak ben olaylar yatışsa bile, 2028’deki seçimlere giden yolda daha bu türlü çok dönem yaşayacağımızı düşünüyorum. Tabii diğer yandan enflasyon konusunda da bir yol ayrımı var. Enflasyonda muhakkak şartlar altında çok da aşağı gitmeyeceğini zati düşünüyorduk. Ama şayet önümüzdeki günlerde halk temkinli davranmak ismine harcamaları kısma yoluna giderse, talepteki düşüş büyümedeki düşüşle birleşir ve enflasyonun düşmesi konusunda tercih etmediğimiz bir yol olsa da bu şartları yaratabilir. Ama enflasyonla ilgili net karşılıkları biraz zaman geçince verebileceğiz. Enflasyon direniyor. Haziran 2023’te seçimlerden sonra yeni AK Parti hükümeti kuruldu. Resmi TÜİK enflasyonu yüzde 38’di o sırada. Aradan neredeyse iki sene geçti. İki yıla yakın vakitte enflasyon yüzde 39’a geldi. Devraldıkları enflasyonla neredeyse aynı yerdeyiz. Enflasyon düşmedi. Biz kumun altındayız, kum düzeyine çıkmaya çalışıyoruz şu anda. Türkiye ekonomisi atılım falan yapmıyor. Hasarı toplama uğraşında.”

“Donald Trump’ın iktidara gelişi öncesinde de bu siyasetlerini bekliyorduk. Büyüme temposunun yavaşladığı, enflasyon oranlarında da global çapta yükselme yaşayacağımız bir periyoda gireceğimizi söylüyorduk. OECD bunu bilimsel bir kestirimle açıkladı ve birtakım sayılar ortaya koydu. Evvelki tahminlere göre bu telaffuzları teyit etmiş oldu. Global büyüme oranını aşağı çeken ve enflasyon oranlarını yukarı çeken birtakım kestirimlerde bulundu. Tabii buradaki enflasyon, öteki bir gezegenin enflasyonu gibi. Avrupa’da enflasyon oranları yüzde 2,5 ya da 3. Bunu konuşuyorlar. Biz buna enflasyon bile demeyiz kendi ülkemizde. Bunun altını çizmek istedim. Onların şikayet ettiği enflasyon ile bizimkisi arasında gezegenler arası fark var. Onların da kendi ekonomik gelişmişlikleri ve kültürleri çerçevesinde şikayet ettikleri birtakım durumlar var. Bloklara ayrılma ve bloklarda ticaret yapma eğilimleri arttı. Bu bloklar arasındaki ticari ilişkileri canlı tutmayı ve ABD tehdidinden kendini uzak tutmayı konuşuyor dünya.

Trump’ın baskıcı ve tehdit içeren siyasetlerinden uzak durmanın yollarını arayan bir dünyadayız bugün. Avrupa dedik. Onlar, ekonomik boyutu çok büyük bir savunma endüstrisi konusunu gündeme getirdi. Geçtiğimiz günlerde Almanya Şansölye Adayı Mertz, borçlanma limitini yasal yoldan kırmayı başardı. İhtiyaç var. Niçin? Savunma endüstrisi için. Savunma konusunda Avrupa, ABD’ye bağımlı ve bunu ortadan kaldırmak istiyor. Trump yönetimi endüstrileşmeye tartı vermeye çalışıyor. Kendisini bağımsız hale getireceğini söylüyor. Bu da neoliberal dünyanın aşırı finanslaşmış siyasetlerinin bir sonucu oldu. Tabii tekniği bu değil bunun. Endüstrileşmek istiyor olabilirsiniz ama sistemi bu olmamalı. Öbür taraftan Avrupa da kendisini Amerikan savunma şemsiyesinden çıkartıp kendi savunma sistemini kurmaya çalışıyor. Türkiye açısından bu yavaşlayan dünya, ihracat cephesini zorlayan bir durum. 2024 yılı da bilhassa Türkiye’de üretim sektöründe, mart ayından ekime kadar negatif gezinmişti. Üretim düzeyi düşmüş bir Türkiye ile karşı karşıyaydık geçen sene. Geniş tarifli işsizlik de yüzde 26 düzeylerinde. Türkiye’nin çok ağır hususları var. Uluslararası gelişmeleri de değerlendirerek bakmamız gerekiyor.”